A Autoridade Europea de Seguridade Alimentaria (EFSA; European Food Safety Authority) ofrece asesoramento científico e comunica os riscos existentes e emerxentes asociados á cadea alimentaria na Unión Europea. Un dos seus obxectivos é formar Expertos en Avaliación de Riscos de Seguridade Alimentaria e para iso dispón do programa de bolsas EUFORA, que involucra a Estados Membros e investigadores, co fin de garantir a resolución das necesidades na análise de riscos presentes e futuros.
Recentemente EFSA publicou un traballo sobre a avaliación risco–beneficio de produtos da pesca no que participou o investigador seleccionado por EUFORA, Javier Pineda Pampliega. En Risegal contamos coa súa colaboración para coñecer máis acerca deste interesante tema.
Doctor Pineda,pódenos explicar brevemente en que consiste a avaliación risco–beneficio dun alimento?
Cando nos alimentamos, é importante ter en conta que a comida non só nos proporciona nutrientes e enerxía, variando a súa cantidade entre os distintos alimentos, senón que tamén pode conter elementos potencialmente prexudiciais para a saúde. A avaliación risco–beneficio dun alimento ten como obxectivo determinar as vantaxes e inconvenientes da súa inxestión. Para iso, intégrase información que provén de estudos de nutrición, toxicoloxía, química e epidemioloxía. Ao combinar estes coñecementos, pódese obter unha ferramenta útil e baseada en evidencias científicas que permitan desenvolver políticas sobre alimentación e asesorar ao consumidor.
Cales son os principais problemas cos que os avaliadores de risco se atopan para xestionar e comparar os datos procedentes de diferentes bases de datos?
Un dos principais desafíos é o acceso ás devanditas bases. A miúdo pode resultar complicado saber se dita base existe, e aínda así, como chegar a entrar nela, aínda que esta sexa de acceso libre. Iso leva ao seguinte problema, e é que ás veces o acceso só se permite a persoal acreditado moi limitado. Outro gran obstáculo é a forma na que se distribúe a información. Por desgraza, unha forma moi estendida de distribuír a información é a través de arquivos PDF, os cales son útiles para ler a información, pero dificultan en gran medida que se poidan utilizar para posteriores análises, debido á dificultade da extracción dos datos que conteñen.
Cal foi o obxectivo exposto para realizar a avaliación de risco en produtos da pesca?
O noso principal obxectivo foi demostrar unha das posibles maneiras para que os datos presentes en bases de datos esenciais para a avaliación de risco–beneficio en produtos da pesca poidan ser facilmente accesibles e manexables.
En que grupo de investigación desenvolveu este traballo?
Estre traballo realizouse dentro do “Grupo de Toxicoloxía Mariña”, do “Instituto de Investigación Mariña” (Havforskningsinstituttet, IMR) noruegués, en colaboración co “Comité Científico Noruegués para a Alimentación e o Medio Ambiente” (VKM).
Centráronse nalgún alimento ou risco en concreto?
Realmente centrámonos nunha gran cantidade, xa que utilizamos a base de datos “Seafood data” ao completo. Aínda que non tivemos a oportunidade de probar todos e cada un dos produtos, realizamos unha avaliación o suficientemente extensa para analizar a eficacia do sistema proposto.
Que bases de datos utilizou para esta avaliación?
Para levar a cabo a nosa investigación, utilizamos principalmente dúas bases de datos de dispoñibilidade púbica “Seafood data” e “OpenFoodTox”.
A base de datos “Seafood data”, creada e mantida polo IMR, contén información sobre nutrientes e contaminantes atopados en peixes, marisco e algas, e mesmo en produtos preparados a partir dos anteriores. Esta base de datos foi recompilada durante máis de 15 anos, e conta con información de máis de 25.000 individuos. Nalgúns casos, disponse mesmo de información sobre a presenza de sustancias en diferentes órganos, como músculo ou fígado.
Doutra banda, a base de datos “OpenFoodTox”, creada pola EFSA, contén información sobre contaminantes e outras substancias baixo regulación que poden aparecer en alimentos. En concreto, pódese atopar información sobre as características dunha substancia, os puntos e valores de referencia, a súa xenotoxicidade e sobre os informes que produciu a EFSA sobre eles.
Que ferramentas utilizou para levar a cabo a avaliación proposta?
Todo o traballo se realizou empregando a linguaxe de programación “R”. O uso desta linguaxe, deseñado para a análise estatística, aumentou en gran medida nos derradeiros anos entre a comunidade científica, debido principalmente a ser de libre uso, a súa capacidade para manexar e analizar datos, e á posibilidade de incluír novas funcións e funcionalidades facilmente.
Con todo, xa que o obxectivo deste proxecto era chegar ao maior número de usuarios posible, decidimos utilizar unha das funcionalidades comentadas de R, que é a posibilidade de crear aplicacións web interactivas. Desta maneira, os que o desexen poden traballar directamente con R mediante “liñas de código”, pero ademais pódese ofrecer unha contorna amigable para calquera usuario, mesmo aquel que non teña ningunha noción sobre programación, creando unha contorna como moitas outras das que se poden atopar en páxinas web ou en diferentes programas de computadora.
Cales foron as principais conclusións do traballo publicado por EFSA no que vostede participou como beneficiario do programa EUFORA?
A cantidade de información dispoñible que pode ser de interese para realizar unha avaliación risco–beneficio dun alimento é enorme, e continua crecendo. Con todo, é importante que estes datos sigan os principios FAIR, que din que os datos teñen que ser fáciles de atopar —Findable—, que se poida acceder a eles facilmente —Accesible—, que se poida combinar con outros datos —Interoperable—, e que poidan ser reutilizados, non só polos creadores de devanditos datos, senón por outros usuarios —Reusable—.
Con este traballo demostramos a existencia de ferramentas e técnicas que permiten que, datos útiles para as avaliacións de risco–beneficio en alimentos, sigan estes principios FAIR. O uso destes principios vai encamiñado a asegurar que, en futuras análises de riscos–beneficios, teñan un custo, tanto económico como de tempo e esforzo axeitado, sen perder o tempo en procuras infrutuosas.
Acceso á información de EU-FORA: o Programa europeo de bolsas sobre a avaliación do risco alimentario